Lwów (Ukraina) ‒ katedra ormiańska, czyli katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Katedra ormiańska jest jednym z najstarszych i najcenniejszych zabytkowych kościołów Lwowa. Jej historia sięga XIII w. Jest też w Europie Środkowej jedynym w swoim rodzaju przykładem architektury o rysach orientalnych.
W 2021 roku Instytut POLONIKA sfinansował prace konserwatorskie przy witrażu św. Pawła z katedry ormiańskiej we Lwowie.
Witraż według projektu Jana Rosena został wykonany w 1928 roku w pracowni Jana Białkowskiego w Warszawie. Został odnaleziony w stanie zdekompletowanym w podziemiach katedry w 2001 roku. Poddano go konserwacji i rekonstrukcji brakujących części pod kierunkiem lwowskiego witrażysty Anatolija Czobitki. W trakcie ówczesnych prac nie zainstalowano szklenia ochronnego, a podczas montażu naruszono także niektóre normy techniczne. Połączenie tych czynników przyspieszyło niszczenie witrażu, który dwadzieścia lat później wymagał ponownej konserwacji. Wytworzyło się dużo otworów przelotowych pomiędzy szkłem a siatką ołowianą, przez które przeciekała woda. Następnie spływała po ścianie i konserwowanych równocześnie malowidłach.
Przeprowadzone w obecnym roku prace konserwatorskie polegały na oczyszczeniu witraża, uszczelnieniu i zakitowaniu otworów. Usunięto również miedziane taśmy, którymi w czasie pierwszej konserwacji zaklejono pęknięte szkła, a które zniekształcały rysunek witraża. Dodatkowo uzupełnione zostały ubytki warstwy malarskiej i wykonano szklenie ochronne, które zapobiega nadmiernemu nagrzewaniu witraża oraz rozciąganiu ołowianej siatki.
Wykonawca prac: Maria Barvinok – konserwacja witraża, Sławomir Oleszczuk – szklenie ochronne
Gdy w 2018 r. Instytut przystąpił do ułożenia posadzki przed katedrą, prace zostały wstrzymane, ponieważ pod miejscem planowanej inwestycji odnaleziono piwnice. Wymagało to zmiany koncepcji projektu i wykonania nowego stropu (podbudowy). W związku z tym odstąpiono od realizacji do czasu, aż problem nowej podbudowy pod posadzkę zostanie rozwiązany.
W 2020 r. administrator obiektu wykonał nowy strop nad piwnicą, co pozwoliło na położenie posadzki kamiennej i zakończenie projektu.
Realizator: EKAM Michał Ziołowicz
W 2019 r. Instytut POLONIKA podjął się sfinansowania konserwacji mozaiki zdobiącej kopułę katedry ormiańskiej we Lwowie. Zaprojektowana przez Józefa Mehoffera w 1907 r. mozaika została wykonana przez włoski warsztat Angelo Gianese w latach 1912‒1913. W ukończeniu dekorowania dalszych części wnętrza świątyni ‒ według projektu artysty ‒ przeszkodziły kwestie finansowe. Pomimo burzliwych dziejów mozaika zachowała się do naszych czasów. Nigdy dotąd nie była jednak poddawana pracom konserwatorskim.
Powierzchnia mozaiki to ponad 150 m2 wypełnionych wielobarwnymi tesserami ‒ kwadracikami szkła powstałego w Wenecji. Ustne przekazy podkreślają wyjątkowe zalety akustyczne kopuły wynikające z właściwości dzieła. Oś kompozycji stanowi przedstawienie Trójcy Świętej: począwszy od umiejscowionej od góry kompozycji Ducha Świętego w postaci gołębicy, poprzez twarz Boga Ojca, po pełnopostaciowy wizerunek Chrystusa podtrzymywanego przez dwa anioły. Na prostopadłych osiach kompozycji całość domykają symbole słońca i księżyca.
Prace konserwatorskie polegały na oczyszczeniu powierzchni mozaiki z nagromadzonych przez ponad wiek warstw zabrudzeń. Ponadto dokonano podklejenia odspojonych szklanych tesserów, a w niektórych partiach również tynków, na których są osadzone. Powierzchnia dzieła wymagała kilkukrotnej dezynfekcji z uwagi na silne skażenie mikrobiologiczne (zagrzybienie). Niektóre z tesserów dotknięte były „chorobą szkła” objawiającą się stopniowym zanikiem przypowierzchniowej błyszczącej warstewki i przechodzeniem szkła w mętną, matową powłokę.
W związku z awaryjnym stanem technicznym okien kopuły, co wykryto podczas prowadzenia prac konserwatorskich, oraz koniecznością wentylowania przestrzeni pod mozaiką rozszerzono zakładany wcześniej zakres prac, zwiększając budżet na realizację projektu, i wykonano nowe okna w kopule świątyni.
Realizator: Stowarzyszenie Absolwentów Akademii Dziedzictwa
W katedrze ormiańskiej we Lwowie znajduje się ciekawy cykl malowideł ściennych, których autorem jest Jan Henryk Rosen. W 2018 r. Instytut POLONIKA sfinansował konserwację estetyczną jednego z nich, a mianowicie malowidła Ustanowienie Najświętszego Sakramentu (Ostatnia Wieczerza), które zdobi absydę prezbiterium.
W malowidle artysta w osobach świętych apostołów umieścił wizerunki swoich znajomych, księży ormiańskich i osobistości lwowskich. Są to święci: Tadeusz (Marian Brzezicki), Andrzej (ks. German Gawroński), Piotr (przypuszczalnie ks. Piotr Aładżadżian), Jan (ks. Jan Lechowski lub Tadeusz Wojciechowski), Jakub Mniejszy (Jan Rosen), Bartłomiej (ks. Adam Bogdanowicz lub ks. Sergiusz Egulian), Mateusz (ks. Dionizy Kajetanowicz) oraz Judasz. Za wyobrażeniem Chrystusa przypuszczalnie kryje się ks. Jan [o. Michał] Czartoryski.
W ramach prac wykonano oczyszczenie, retusz i uzupełnienie ubytków warstw malarskich oraz zabezpieczono powierzchnię polichromii.
Realizator: Stowarzyszenie Absolwentów Akademii Dziedzictwa
