Cmentarz Bajkowa w Kijowie – inwentaryzacja | Polonika

Cmentarz Bajkowa (Байкове Кладовище) w Kijowie (pow. ok. 63,551 ha) położony jest na wschodnim zboczu Góry Bajkowa i funkcjonuje od 1834 r. Otoczony jest charakterystycznym XIX‑wiecznym murem z czerwonej cegły. W podzielonej na dwie części nekropolii – starej i nowej – pierwotnie wyznaczono cztery kwatery: luterańską, polską (katolicką), prawosławną i żydowską. Ponadto w głębi cmentarza zlokalizowano kwaterę polskich legionistów – żołnierzy 1 Dywizji Piechoty Legionów, którzy polegli w walkach o Kijów w 1920 r.:

TU SPOCZYWA / 114 ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO / POLEGŁYCH W REJONIE KIJOWA / WIOSNĄ 1920 R. W BOJACH / TOCZONYCH PRZY WSPÓŁUDZIALE / FORMACJI UKRAIŃSKICH / PRZECIW ARMII CZERWONEJ / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI //.

W polskiej kwaterze znajduje się dziś ok. 600 nagrobków z okresu 1833‒2020. Najstarszy z nich, upamiętniający Joannę Czekanowską, pochodzi z ok. 1835 r. W XIX w. na cmentarzu Bajkowa wystawiono ok. 200 nagrobków, w pierwszej połowie XX w. ok. 300, a w drugiej połowie ‒ ok. 80. Pomniki te mają dla kultury polskiej szczególną wartość jako materialne dziedzictwo kulturowe o cechach historyczno-artystycznych. Wśród zacniejszych spoczywających tu Polaków, zasłużonych dla życia kulturalnego i gospodarczego dawnego Kijowa, wymienić trzeba malarza Wilhelma Kotarbińskiego (zm. 1921) – przedstawiciela polskiego akademizmu, romantyzmu i secesji; Antoniego Włodzimierza Wysokowicza (1854–1912) – wybitnego bakteriologa i patologa oraz Włodzimierza Wysockiego (zm. 1894) – wziętego fotografa kijowskiego i poetę. W XX w. cmentarz Bajkowa stał się ukraińską nekropolią narodową, niemal panteonem wybitnych osobistości – polityków, pisarzy, naukowców i postaci kultury.

W 2020 r. na zlecenie Instytutu Polonika dr Bartłomiej Gutowski podjął się prac nad katalogiem nagrobków celem przygotowania do wykonania dokumentacji inwentaryzacyjnej cmentarza Bajkowa. Wykonał ok. 630 wstępnych kart katalogowych oraz sporządził autorskie opracowanie studialne opatrzone archiwalnym i współczesnym materiałem ilustracyjnym. Badacz opisał położenie i ukształtowanie cmentarza, przedstawił zarys historii nekropolii oraz Polaków mieszkających w Kijowie w latach 1833‒2020, jak i tych pochowanych na cmentarzu Bajkowa. Odniósł się również do kwestii artystyczno-technicznych, wykazując dominujące cechy charakterystyczne dla lokalnych form nagrobnych oraz materiałów, z jakich zostały one wykonane. Zwrócił też uwagę na cmentarne kaplice i grobowce z przełomu XIX i XX w. Zaprezentował twórców pomników nagrobnych – kamieniarzy bądź rzeźbiarzy sygnujących swe prace, a także zinwentaryzował wiele cennych polskich inskrypcji nagrobnych, np:

Tu spoczywają zwłoki / Ś/ + P. / Jana i Elodyi / WOJNO / żył lat 52 i żyła lat 45 / zm. 28 Pazd. zm. 5 kwiet. / 1881 r. 1885 r. //. Ś. + P. / KAZIMIERZ SZYMAŃSKI / żył lat 58, / zmarł 4 Grudnia 1910 r. / Wieczny odpoczynek / racz mu dać, Panie. //. Ś. + P. / Jania / SZYMAŃSKA / ur. d. 19 Grudnia 1891 r. / Aniołku nasz drogi / módl się za nami.

Tu spoczywa / Zygmunt Borecki / urodził się 12 września 1885 / umarł 13 marca 1886r. / Prosi o Anioł Pański / Zostawił żonę zstroskaną / nigdy nie uleczoną z cierpień / po stracie nieocenionego męża i / opiekuna //.

Aleksander Berezowski / ur. 1824 r. † 1855 d. 17 Marca. / Wieczny żywot w niebie daj / mu Panie, jak tu na ziemi / błogosławiłeś na zawsze pa-/ mięć jego miłością Ciebie i bliźnich,  / dla których moralnego dobra cały / swój majątek przeznaczył. //

Karty katalogowe zostaną uzupełnione w 2021 r. o niezbędne dane uzyskane w kolejnych badaniach terenowych będących drugim i ostatnim etapem prac inwentaryzacyjnych na cmentarzu Bajkowa. Docelowo pełna dokumentacja dostępna będzie w zasobach cyfrowych Instytutu Polonika w postaci katalogu kart.

Przewidywany termin zakończenia projektu: 2021 r.

Realizator: dr Bartłomiej Gutowski