Ponad 500 polskich nagrobków z dawnego powiatu zbaraskiego zostało udokumentowanych w 2019 r.
Na obrzeżach Ochrymowiec w województwie tarnopolskim, obecnie na Ukrainie, jeszcze w I poł. XIX wieku znajdował się cmentarz, po którym dzisiaj zostało tylko kilka rozsianych kamieni.
W znajdującej się nieopodal niewielkiej wiosce Szyły (kilkanaście kilometrów od Paczyniec) zachował się zwieńczony pięknym klasycystycznym pomnikiem nagrobek sprzed 230 lat. Jest to najstarszy nagrobek odkryty na cmentarzach województwa tarnopolskiego. W pobliskiej Zadrudze zaś splotły się skomplikowane losy polskich emigrantów, o czym świadczy zachowany tam nagrobek wykonany przez lwowski warsztat. Spoczął w nim syn emigrantów do USA, który zginął jako żołnierz amerykański we Francji. Wśród innych znalezisk warto wspomnieć o wykopanym z ziemi na cmentarzu w Koszlakach obelisku upamiętniającym poległych w walkach z lat 1914-1920.
Te i wiele innych monumentów udało się ocalić od zapomnienia podczas przeprowadzonej w tym roku dokumentacji polskich pomników nagrobnych znajdujących się na terenie dawnego powiatu zbaraskiego (dzisiejsza Ukraina). Łącznie jest ich ponad 500. Prowadzone prace stanowią kolejny etap planowanego na kilka lat projektu dokumentacji cmentarzy na terenie dawnego województwa tarnopolskiego wspieranego m.in. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej i Instytut Polonika.
Dotychczas ramach projektu przygotowano około 20 tys. kart katalogowych pomników nagrobnych m.in. z Tarnopola, Czortkowa, Borszczowa, Zaleszczyk, Buczacza, Zbaraża i wielu innych mniejszych miejscowości. W czasie tegorocznych prac wykonano dokumentację przede wszystkim prowincjonalnych wiejskich cmentarzy na terenie dawnego powiatu zbaraskiego. Podobnie jak w latach ubiegłych prace wykonywane były przede wszystkim przez środowisko studentów, doktorantów i absolwentów Instytutu Historii Sztuki pod kierunkiem prof. Anny Sylwii Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego. Wyniki prac opublikowane zostały w udostępnianym on-line katalogu (http://cmentarzetarnopolskie.uksw.edu.pl). Zawierają one m.in. opisy, fotografie, wymiary nagrobków, a także zachowane inskrypcje.
W najbliższych dniach w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie zostanie otwarta wystawa pokazująca efekty prac dokumentacyjnych. Wystawę będzie dostępna do połowy grudnia.
